(ཕྱི་ལོ་༢༠༡༦ལོར་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་གྲོས་ཚོགས་ཐེངས་༡༤ནོར་ཝེའི་བྷར་ཀན་སློབ་ཆེན་དུ་འཚོགས་པའི་ཟིན་ཐོ།)
སྔོན་མོལ།
རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བརྒྱུད་རིམ་སྐོར་ཞིག་ཁོ་བོས་སྔ་ལོར་དཔར་བསྐྲུན་ཞུས་པའི་<<གནའ་བོའི་བོན་ལུགས་ལྟར་བརྡ་སྤྲོད་པའི་བྱུང་བ་དང་དེའི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པ་གཟི་མིག་དགུ་པ་>>ཞེས་པའི་དཔེ་དེབ་ཀྱི་སྔོན་གླེང་དང་འབྲེལ་ནས་བྲིས་ཡོད་པས་བསྐྱར་བཤད་ཞུ་རྒྱུ་མིན། འདིར་ཕྲན་རང་ཉིད་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཚོགས་འདུར་སྔ་ཕྱིར་དོ་སྣང་བྱུང་བ་དང་དངོས་སུ་གྲོས་ཚོགས་སུ་ཞུགས་སྐོར་དང་དམིགས་བསལ་ད་ལན་སྐབས་བཅུ་བཞི་པའི་སྐབས་ཀྱི་རེག་ཟིག་ཙམ་འགོད་འདོད་བྱུང་།
ཐོག་མར་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གྲོས་ཚོགས་སྐབས་བཅུ་གཉིས་པ་ཕྱི་ལོ་(༢༠༠༩)ལོར་ཁེ་ན་ཊ་(British Columbia Canada)ལ་འཚོགས་སྐབས་ཁོ་བོས་<<གནའ་བོའི་བོན་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་བོད་ཀྱི་ལབ་ཙེ་ཡི་སྐོར་ལ་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་དེའི་སྙིང་བསྡུས་བསྐུར་ནས་སྙན་ཞུ་ཕུལ་བ་ཡིན། གོ་སྒྲིག་ཚོགས་པས་རྩོམ་ཡིག་ངོས་ལེན་གྱི་བརྡ་སྦྱོར་དང་ཐོངས་མཆན་ཞུ་ཆོག་པའི་མགྲོན་ཤོག་སོགས་འབྱོར་ནས་ཧ་ཅང་དགའ་པོ་བྱུང་མོད། ཡིན་ན་ཡང་དེ་ལོར་ལྡི་ལིར་བཅའ་སྡོད་ཁེ་ན་ཊ་གཞུང་ཚབ་ཀྱིས་ཁོ་བོར་ཐོངས་མཆན་གནང་མ་སོང་བས་ཚོགས་འདུར་དངོས་སུ་ཞུགས་ནས་དཔྱད་རྩོམ་སྒྲོག་སྦྱོང་ཞུ་ཐུབ་མེད། དེ་སྐབས་གོ་སྒྲིག་ཚོགས་གཙོ་མཁས་དབང་ཚེ་རིང་ཤཀྱ་ལགས་རེད་འདུག ཡིན་ན་ཡང་ལབ་ཙེའི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་དེ་ཕྱི་ལོ་(༢༠༡༢)ལོར་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པ་གཞོན་ནུ་འདུ་ཚོགས་ཐེངས་གསུམ་པ་(3rd International Seminar of Young Tibetologists)ཉི་ཧོང་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་འཚོགས་སྐབས་ཀོ་པེའི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོར་སྒྲོག་སྦྱོང་ཞུས་ཐུབ་པ་བྱུང་།
ཕྱི་ལོ་(༢༠༡༣)ལོར་སོག་པོའི་ཚན་རིག་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་(Mongolian Academy of Sciences)ཀྱིས་སོག་པོའི་རྒྱལ་ཡོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ་(Mongolian National University)དང་ལྷན་དུ། རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཚོགས་པའི་ཚོགས་འདུ་ཐེངས་བཅུ་གསུམ་པ་སོག་པོ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ཨོ་ལན་པཱ་ཐུར་ལ་(Ulaanbaatar Mongolia)ལ་གོ་སྒྲིག་ཞུས་སྐབས་ཁོ་བོས་<<ཁྱུང་མོ་དགོན་པའི་སྔར་བྱུང་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་ད་ལྟའི་གནས་བབ་སྐོར་གླེང་བ་>>[1]ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་སྙིང་བསྡུས་བསྐུར་ནས་སྙན་ཞུ་ཕུལ་བ་ཡིན། དགའ་འོས་པ་ཞིག་ལ་ངོས་ལེན་གྱི་བརྡ་སྦྱོར་དང་མགྲོན་ཤོག་སོགས་འབྱོར་ནས་ཐོངས་མཆན་ཡང་ཐོབ། དེ་དུས་བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་ཀྱི་མཁས་དབང་རྒན་གཞོན་མང་པོ་ཞིག་ལ་མཇལ་བའི་གོ་སྐབས་བྱུང་བ་མ་ཟད་མཁས་པ་སྐོར་ཞིག་ལ་ཁ་བརྡ་དང་དྭོགས་འདྲི་སོགས་ཞུས་པར་ཁོང་རྣམས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐབས་ལམ་མྱུར་བ་དང་རིག་ལམ་ཞིབ་ཕྲ་ལྡན་པ་སོགས་ལ་ཡི་རངས་དང་སྤྲོ་བ་ཟད་མེད་འཕེལ། ཡིད་ཕངས་པ་ཞིག་ལ་དེ་སྐབས་ཁོ་བོ་ཆེས་མཇལ་འདོད་པ་བོད་རིག་པའི་ཡབ་ཆེན་ལྟ་བུར་གྱུར་པ་མཁས་དབང་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་ལགས་དང་ཨ་ལགས་བོན་བརྒྱ་རིན་པོ་ཆེ་དང་མཁས་དབང་ཁང་དཀར་སྐལ་བཟང་སོགས་ཕེབས་མི་འདུག (དེ་སྐབས་ཀྱི་ཟིན་བྲིས་ཤིག་ཁོ་བོས་སྔར་༢༠༡༣ལོར་སྤེལ་ཟིན་པས་ད་ལན་འདིར་བསྐྱར་བཤད་མེད།)
ཕྱི་ལོ་(༢༠༡༦)ལོ་སྟེ་ད་ལོར་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཚོགས་པའི་ཚོགས་འདུ་ཐེངས་བཅུ་བཞི་པ་ནོར་ཝེ་བྷར་ཀན་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོར་(University of Bergen, Norway)འཚོགས་སྐབས་ཁོ་བོའི་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་ཁ་བྱང་ལ་<<བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་ལ་དཔྱད་པ་ཐོག་མའི་སྙན་ཞུ་>>ཞེས་པ་དེ་ཡིན། དེང་ཐོག་བརྗོད་གཞི་འདི་བཞིན་བདམས་དོན་ཡང་སྔ་ཕྱིར་ཁོ་བོར་ཞིབ་འཇུག་གི་སློབ་སྟོན་གནང་མཁན་བཀའ་དྲིན་གཞལ་མེད་ཀྱི་རྒན་རིན་པོ་ཆེ་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་དང་སློབ་སྟོན་གོ་བསྡུར་ཞུས་པར་ཁོང་གིས་“ངའི་བསམ་པར་ད་ལན་ཁྱེད་ཀྱིས་IATSལ་<<མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་>>སྐོར་ཕྱག་ལས་གནང་ན་ཡག་ག གང་ཡིན་ཟེར་ན་<<མཛོད་ཕུགས་>>ནི་ཌན་མར་ཊིན་(Dan Martin)གིས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་རེད། ཡིན་ན་ཡང་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>སྐོར་ད་བར་སུ་གང་གིས་ཀྱང་ལག་པ་འཆང་ཡོད་པ་མ་རེད། བྱས་ཙང་དེ་བརྗོད་གཞི་གསར་པ་དང་དཔེ་ཆ་རྙིང་པ་ཡིན་པར་བརྟེན་IATSལ་འཚམས་པ་འདུག ཡིན་ན་ཡང་ཁྱེད་ལ་དེའི་སྐོར་དོ་སྣང་མེད་ན་ངས་དེ་ངེས་པར་དུ་བྱེད་དགོས་ཟེར་ན་མི་འགྲིག ཁྱེད་རང་གིས་ཐག་གཅོད་དགོས་”ཞེས་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་ཕེབས་གནང་བ་དང་། དེ་བཞིན་ཁོང་གིས་མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་དཔེ་རྙིང་ད་བར་གཅིག་ལས་མེད་པ་དེ་སྨན་རིའི་བླ་བྲང་ན་ཡོད་སྐོར་ཡང་གསུངས་པར་བརྟེན། ཁོ་བོ་ཡང་འཕྲལ་དུ་རྩ་བའི་བླ་མ་བཀའ་དྲིན་གཞལ་མཐའ་མེད་པ་༧སྐྱབས་རྗེ་རྒྱལ་བ་སྨན་རིའི་ཁྲི་འཛིན་སོ་གསུམ་པ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་ལ་ཆེད་དུ་མཇལ་བཅར་གྱིས་བཀའ་འདྲི་ཞུས་པར་ཁོང་གིས་ཀྱང་ཐུགས་དགྱེས་ཚོར་ཆེན་པོས་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་མ་དཔེ་རྙིང་པ་དཔེ་གཟུགས་ཅན་དེ་སྨན་རིའི་བླ་བྲང་དཔེ་མཛོད་ཁང་ནས་གཡར་པོ་གནང་བའི་བཀའ་འཁྲོལ་ཐོབ་པ་སོགས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་བརྟེན། ཕྲན་གྱིས་ཀྱང་མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་དཔེ་རྙིང་དེའི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་རྒྱུར་ཐག་བཅད་ནས་ཟླ་ངོ་གཅིག་ཙམ་གྱི་རྗེས་སུ་དཔེ་རྙིང་<<སྒྲ་འགྲེལ་>>གྱི་གནད་བསྡུས་ཙམ་དེ་བྲིས་ནས་སྐབས་བཅུ་བཞི་པའི་བོད་རིག་པའི་གོ་སྒྲིག་ཚོགས་ཆུང་ལ་བསྐུར་བ་ཡིན།
དེ་བཞིན་བོད་རིག་པའི་གོ་སྒྲིག་ཚོགས་པ་ནས་ཀྱང་ངོས་ལེན་གྱི་བརྡ་སྦྱོར་དང་མགྲོན་ཤོག་སོགས་འབྱོར་བ་མ་ཟད་ཁོ་བོར་ནོར་ཝེ་དང་ཡོ་རོབ་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ལ་བསྐྱོད་ཆོག་པའི་ཐོངས་མཆན་ཡང་ཚེགས་མེད་ངང་ཐོབ་བྱུང་། སྤྱིར་ཁོ་བོ་གནས་སྡོད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ནས་བོད་རིགས་རྣམས་ཕྱི་བསྐྱོད་བྱ་སྐབས་ཐོངས་མཆན་རེག་པ་ཧ་ཅང་ཁག་པོ་ཡོད་རྐྱེན། སུ་ཞིག་ལ་ཐོངས་མཆན་རེག་སོང་ན་དེ་ནི་འཇོན་ཐང་ལྡན་པ་ཞིག་ལ་བརྩི་སྲོལ་ལྟར་གྱུར་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་ཕྱི་བསྐྱོད་སྐབས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་དེ་ནི་བོད་པ་སྐྱབས་བཅོལ་པ་ཐུན་མོང་གི་དཀའ་ཁག་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་ཡང་གྱུར་ཡོད་པ་ལྟར་རེད།
[1] དཔྱད་རྩོམ་འདི་ལ་ཕྱིས་སུ་ཁ་སྣོན་དང་མཆན་བུ་སོགས་བཀོད་ནས་<<ཁྱུང་མོ་དགོན་པའི་སྔར་བྱུང་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་ད་ལྟའི་གནས་བབ།>>ཅེས་པ་ཕྱི་ལོ་༢༠༡༤ལོར་ཨ་རིའི་རོ་ཝེལ་ཐེབས་རྩ་ཚོགས་པས་དེབ་གཟུགས་དཔར་བསྐྲུན་ཞུས་ཡོད། ཤོག་ངོས་༢༨༠ཡོད། དབྱིན་མིང་ཁ་བྱང་The History of Khyungmo Monastery and its Present Position.
དངོས་གཞིའི་རེག་ཟིག
དེ་ལྟར་ཟླ་ཤས་རིང་ལ་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་གཞི་དང་གཏམ་བཤད་འཆར་འགོད་(Power Point)གྲ་སྒྲིག་ཞུས་དགོས་པ་མ་ཟད་ཕྱི་བསྐྱོད་ཀྱི་སྔོན་འགྲོའི་ཡིག་ཆ་རྣམས་ཚགས་ཚུད་ནས་ཕྱི་ལོ་(༢༠༡༦)ཟླ་བ་དྲུག་ཚེས་(༡༨)ཉིན་གྱི་ཞོགས་པར་རྒྱལ་ས་ལྡི་ལིའི་གནམ་ཐང་ནས་མཁའ་ལམ་བརྒྱུད་ཧོ་ལན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་(Amsterdam)གནམ་ཐང་དུ་ཆུ་ཚོད་དྲུག་ལ་བསྡད་རྗེས་དགོང་མོའི་ཆུ་ཚོད་ལྔ་པ་ཙམ་ལ་ནོར་ཝེ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་བྷར་ཀན་(Bergen, Norway)གནམ་ཐང་ལ་འབྱོར་ནས་ཐད་ཀར་མགྲོན་ཁང་(Montana Family and Youth Hostel)ཞེས་པར་སོང་ནས་བསྡད་པ་ཡིན། མགྲོན་ཁང་དེར་ཚོགས་བཅར་པ་མང་པོ་ཕེབས་འདུག མཚན་མོ་ཆུ་ཚོད་བཅུ་གཅིག་ཙམ་ལ་ཕ་ཡུལ་ནས་པེ་ཅིང་བརྒྱུད་དེ་མཁར་ནག་སྤྲུལ་སྐུ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ལགས་དང་ཁྲི་བསོད་བསྟན་གཉིས་ཕེབས་སོང་། ང་ཚོ་ཉལ་ཁང་གཅིག་པ་བྱས་ནས་སྡོད་རྒྱུར་བྱས། ཁོང་གཉིས་ནི་ཁོ་བོའི་ཕ་ཡུལ་ནས་ཕེབས་ཡོང་བ་ཡིན་པས་མཇལ་བས་ཧ་ཅང་དགའ་པོ་བྱུང་། མཁར་ནག་སྤྲུལ་སྐུ་ནི་ཆུང་དུས་ནས་ངོ་ཤེས་ཡིན་པ་མ་ཟད་ཁོ་བོ་དང་དགོན་པ་ཡང་གཅིག་པ་ཡིན་པས་ཆུང་དུས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་དང་ཕ་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དང་ཁ་བརྡ་ཡང་མང་པོ་བྱས་པ་ཡིན། ཁྲི་བསོད་བསྟན་ཀྱང་ཕྱི་ལོ་(༡༩༩༦)ལོར་ཁོ་བོས་རེབ་གོང་དུ་སློབ་གཉེར་བྱེད་སྐབས་ནས་ངོ་ཤེས་པའི་གྲོགས་པོ་རྙིང་པ་ཡིན། གང་ལྟར་དགོང་མོ་དེར་ནམ་སྨད་ཆུ་ཚོད་གསུམ་པ་ཙམ་དུ་ཁ་བརྡ་སྣ་ཚོགས་བྱས་ནས་བསྡད་པས་སྐྱིད་པོ་བྱུང་།
ཕྱི་ཉིན་ཚེས་(༡༩)ཉིན་གྱི་སྔ་དྲོའི་ཆུ་ཚོད་བཅུ་པ་ནས་ཐོ་འགོད་ཡིན་པར་བཤད་སོང་། ས་གནས་བྷར་ཀན་གཙུག་སློབ་ཆེན་(University of Bergen)དུ་སོང་ནས་(Student Center)ལ་འབྱོར་ཐོ་བརྒྱབ་ནས་ལས་རིམ་སྒྲུབ་པ་ཡིན། ཉིན་དེར་བོད་གཞིས་བྱེས་གཉིས་དང་ཤར་ནུབ་རྒྱལ་ཁབ་འདྲ་མིན་ནས་ཕེབས་པའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་བཅར་པ་མཁས་པ་དང་ཞིབ་འཇུག་པ་བླ་སྤྲུལ་དགེ་བཤེས་ཀྱང་མང་པོར་མཇལ་འཕྲད་བྱུང་། བོད་ནང་ནས་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་རྒྱུན་ལས་ཚོགས་མི་མཁས་དབང་སྟོང་སྐོར་ཚེ་རིང་ཐར་ལགས་དང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་གཞོན་སྐྱེས་མཁས་པ་གྲགས་ཅན་རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར། བོད་ཀྱི་གཟི་ལམ་གསར་བཏོད་ཞིབ་འཇུག་པ་དང་རི་མོ་བ་གྲགས་ཅན་ཚངས་དབང་དགེ་འདུན་བསྟན་པ། ཧི་མ་ལ་ཡའི་ཡིག་གཟུགས་གསར་གཏོད་གནང་མཁན་རྒྱལ་ཐང་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་། ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་སྨྲ་བ་མཁས་དབང་རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པ། བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བྱང་ངོས་པ་ཚེ་གཡང་ལགས་དང་ཞིབ་འཇུག་པ་སྐ་བ་ཤེས་རབ་བཟང་པོ། དབྲ་ཁྱུང་དགེ་བཤེས་སྐལ་བཟང་ནོར་བུ། སུམ་པ་བསོད་ནམས་དོན་འགྲུབ། མཁར་ནག་སྤྲུལ་སྐུ་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། འབུམ་རམས་པ་ལྕགས་མོ་མཚོ། ཧི་མ་ལ་ཡའི་བོན་གྱི་རྩོམ་སྒྲིག་པ་ཁྲི་བསོད་བསྟན་སོགས་ཕེབས་གནང་ཡོད་པ་དང་།
བོད་ཕྱི་སྡོད་མཁས་པ་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་གཙོ་ཟུར་པ་“བོད་རིག་པའི་ཡབ་ཆེན་དུ་གྲགས་པ་”མཁས་དབང་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་མཆོག་དང་། ཨ་མྱེ་རྨ་ཆེན་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གི་འགན་འཛིན་མཁས་དབང་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་ལགས། ཨ་རིའི་ལ་རྩེའི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་འགན་འཛིན་མཁས་དབང་པད་མ་འབུམ། རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་གཙོ་ལས་ཐོགས་པ་མཁས་དབང་ཚེ་རིང་ཤཀྱ་ལགས། རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པ་གཞོན་ནུ་གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་གཙོ་འབུམ་རམས་པ་སྐལ་བཟང་ནོར་བུ་ལགས། ཧྥ་རིན་སིར་གནས་བཞུགས་སྙན་ངག་པ་གྲགས་ཅན་ལྗང་བུ་ལྕེ་ནག་ཚང་། ཨོ་ཁི་སི་ཧྥོར་ཌི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་འབུམ་རམས་པ་གཞོན་སྐྱེས་རྩོམ་རིག་སྨྲ་བ་གྲགས་ཅན་མདའ་ཚན་བླ་མ་སྐྱབས། སྨོན་ལམ་བརྡ་འཕྲིན་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གི་འགན་འཛིན་དགེ་བཤེས་བློ་བཟང་སྨོན་ལམ་ལགས། ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡར་གནས་བཞུགས་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་ཆུང་ཚེ་རིང་ལགས། བོན་སྒོ་རྩོམ་སྒྲིག་པ་ཆོས་འཁོར་ཚང་དགེ་བཤེས་ཉི་མ་འོད་ཟེར་ལགས། ཝར་ཎཱ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་ནས་བེ་རི་དགེ་བཤེས་འཇིགས་མེད་དབང་རྒྱལ་ལགས་སོགས་ཕེབས་གནང་ཡོད་པ་དང་།
དེ་བཞིན་ནུབ་ཕྱོགས་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པའི་ཁྲོད་ནས་ཕྱི་ལོ་(༡༩༧༧)ལོར་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གྲོས་ཚོགས་ཐོག་མར་གསར་འཛུགས་གནང་མཁན་གྱི་བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་ཆེན་མོ་ཕེར་ཁ་ཝེར་ནེ་(Per Kverne)མཆོག་དང་། བོད་མངའ་རིས་སྐོར་གྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་གྲགས་ཅན་རོ་སྦེར་བི་ཊ་ལི་(Roberto Vitali)ལགས་དང་། བན་བོན་གཉིས་ཀའི་མཛོད་སྐོར་གྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་གྲགས་ཅན་ཌན་མར་ཊིན་(Dan Martin)ལགས་དང་། རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་གཙོ་ཟུར་པ་ཆལ་སི་རམ་བྷོ་(Charles Ramble)ལགས་དང་། གནའ་བོའི་ཞང་ཞུང་ཞིབ་འཇུག་པ་གྲགས་ཅན་ཇོན་བྷེ་ལེ་ཛ་(John V. Bellezza)ལགས། དགེ་ཆོས་ཞིབ་འཇུག་པ་གྲགས་ཅན་བདེ་སྦྱིན་བཟང་མོ་ཧེ་རྡེར་(Heather Stoddard)ལགས། ཧོ་ལན་ལ་ཌན་མཐོ་སློབ་ཀྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧན་ཀེ་སྦུ་ལེ་ཛར་(Henk Blezer)ལགས། ཉི་ཧོང་གི་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་ཨོ་ཐ་ཎི་ཡ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་(Shinichiro Miyake)དང་། ཁྱོ་ཐོ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་གསས་ཇེ་(Seiji Kumagai)ལགས་དང་དཀོན་མཆོག་ལྷ་དགའ་(Kengo Konishi)དང་། དེ་མིན་ཉི་ཧོང་གི་ནང་དོན་རིག་པའི་ཆེད་མཁས་པ་རྩ་བ་ཤེས་རབ་བཟང་པོ་སོགས་འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་བོད་ཕྱི་ནང་གི་རྩོམ་པ་པོ་དང་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་པ་མི་གྲངས་ལྔ་བརྒྱ་མ་ཟིན་ཙམ་ཞིག་རྒྱས་འཛོམས་བྱུང་ཡོད་འདུག
ཉིན་དེའི་ཕྱི་དྲོའི་ཆུ་ཚོད་གསུམ་པའི་ཐོག་སློབ་གྲྭའི་ཚོགས་ཁང་ཆེན་མོ་(University Aula)ཞེས་པ་རུ་སྔོན་འགྲོ་མཛད་སྒོའི་ཚོགས་འདུ་དབུ་འཛུགས་གནང་སོང་། ཐེངས་འདིའི་གོ་སྒྲིག་ཚོགས་གཙོ་ཨོ་སི་ལོ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་(University of Oslo)གྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ལྕམ་ཧ་ན་(Hana Havnevic)ལགས་ཀྱིས་ཚོགས་ཆེན་གྱི་ལས་རིམ་ཁག་ངོ་སྤྲོད་ཀྱི་གཏམ་བཤད་རྒྱས་པ་གནང་རྗེས། བྷར་ཀན་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་(University of Bergen)དང་ཨོ་སི་ལོ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་(University of Oslo)གྱི་སྐུ་ཚབ་གཉིས་དང་ཚོགས་གཙོ་ཚེ་རིང་ཤཀྱ་ལགས་བཅས་ཀྱིས་དགའ་བསུའི་གཏམ་བཤད་གནང་།
ཚོགས་གཙོ་ཚེ་རིང་ཤཀྱ་ལགས་ཀྱིས་གཏམ་བཤད་གནང་དོན་“ད་ལན་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་ཆེན་ནོར་ཝེ་ནང་ཚོགས་པ་ཐེངས་གཉིས་པ་དེ་ཆགས་ཡོད་ལ། ནོར་ཝེ་ཡི་བོད་རིག་པ་བ་ཚོས་ཡུལ་དེའི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་ཁག་དང་བོད་ནང་གི་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་ཁག་གི་བར་འབྲེལ་མཐུད་ཀྱི་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་ཡོད་པ་མ་ཟད། བོད་རིག་པ་བ་མང་པོ་སྐྱེད་སྲིང་བྱས་ནས་བོད་ནང་གི་རིམ་པ་འདྲ་མིན་གྱི་ཤེས་ཡོན་ལྟེ་གནས་མང་པོའི་ནང་ཕྱག་ལས་གནང་བཞིན་ཡོད་པ་དེར་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུས་ཡོད་པ་དང་། རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་ཆེན་གྱིས་བོད་རིག་པ་བ་ཚོར་གོ་རྟོགས་གོང་འཕེལ་དང་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་ཀྱི་གོ་སྐབས་བསྐྲུན་གྱི་ཡོད་ལ། ཚོགས་ཆེན་བརྒྱུད་ཚོགས་ཞུགས་པ་ཚང་མས་རྒྱུས་མངའ་བསྐྱར་གསོ་དང་འབྲེལ་ལམ་གསར་པ་འཛུགས་པ་དང་། དེ་བཞིན་རིག་གནས་བརྗེ་ལེན་བཅས་གནང་དགོས་”ཞེས་སོགས་བརྗོད་བྱུང་། དེ་རྗེས་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ལྕམ་ས་ར་(Sarah jacoby)ལགས་ཀྱིས་<<བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་དང་གླེང་མོལ་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་>>ཞེས་པའི་ཐོག་གཏམ་བཤད་གནང་བ་དང་། དེ་ནས་ཨོ་ཁི་སི་ཧྥོར་ཌི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་(University of Oxford)གྱི་འབུམ་རམས་པ་སྐུ་ཞབས་མདའ་ཚན་བླ་མ་སྐྱབས་ལགས་ཀྱིས་<<སྐད་ཡིག་སྲོག་སྙིང་དུ་བཟུང་ནས་ཤེས་བྱས་མ་བཤད་པ་དག་བཤད་པ་>>ཞེས་པའི་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་གཏམ་བཤད་གནང་སོང་། སྐུ་ཞབས་བླ་མ་སྐྱབས་ཀྱི་གཏམ་བཤད་དབྱིན་སྐད་ཐོག་གནང་སོང་མོད། ཁོང་ནི་སྨྲ་སྐད་དག་ཅིང་རྣམ་དཔྱོད་ལྡན་པ་མ་ཟད་རིག་ལམ་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་དང་གཏམ་བཤད་ཀྱི་འཆར་འགོད་རིམ་པ་སོགས་ཀྱིས་ཡིད་དབང་འཕྲོག་པ་བྱས་སོང་། ཁོང་ནི་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་གཞོན་སྐྱེས་ཤེས་ཡོན་པའི་གྲས་ནས་འབུར་དུ་ཐོན་འདུག་པ་ལྟར་སེམས་པས་ཧ་ཅང་དགའ་པོ་ཡང་བྱུང་། ཕྱི་དྲོའི་ཆུ་ཚོད་དྲུག་པ་ཙམ་ནས་(The Student Center)ཕེབས་བསུའི་གསོལ་སྟོན་གནང་སོང་། ཡོ་རོབ་ཀྱི་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་རྒུན་ཆང་དང་སིལ་ཁུ་ཞོར་ཟས་སྣ་ཚོགས་གང་འདོད་ལྟར་བཤམས་འདུག་པས་རང་རང་འདོད་མོས་ལྟར་རོལ་ཞིང་རང་རང་སར་སྐོར་ཚོགས་བྱས་ནས་ཁ་བརྡ་སྣ་ཚོགས་བྱས་ནས་བསྡད་པ་ཡིན།
གཏམ་བཤད་ཁག་གཅིག་ལ་ཉན་པའི་རེག་ཟིག
ཕྱི་ཚེས་ཉི་ཤུ་ཐམ་པའི་ཞོགས་ཚོད་དགུ་པ་ནས་གཏམ་བཤད་ཁག་དབུ་འཛུགས་གནང་སོང་། བརྗོད་གཞི་སྡེ་ཚན་(Panel)ལྔ་བཅུ་ང་གསུམ་དང་ཚོགས་ཆུང་(Session)ཉི་ཤུ་རྩ་བརྒྱད་ལ་ཆ་བགོས་བྱས་ཡོད་པ་ལས་རང་རང་གི་འདོད་མོས་ལྟར་ཉན་དུ་སོང་ཆོག ཉིན་དང་པོ་ལ་ཕལ་ཆེར་མཁས་པ་བརྒྱ་ཙམ་གྱིས་གཏམ་བཤད་གནང་ཡོད་པ་ལས་ཁོ་བོ་ཐོག་མར་ཉི་ཧོང་པ་དཀོན་མཆོག་ལྷ་དགའ་(Kengo Konishi)ལགས་ཀྱིས་“ཨ་མདོ་ཤར་ཁོག་གི་བོན་པོའི་གྲྭ་པའི་གནས་སྟངས་སྐོར་”(Living as Bonpo monks in Amdo Sharkhog: discipline,livelihood and monastic community on social changes.)ཞེས་པའི་སྐོར་གྱི་གཏམ་བཤད་དེར་ཉན་དུ་སོང་བ་ཡིན། དེ་རྗེས་ཉི་ཧོང་གི་ཨོ་ཐ་ཎི་ཡ་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཤི་ནི་ཆི་རོའམ་གཡུང་དྲུང་ཕུན་ཚོགས་(Shinichiro Miyake)ལགས་ཀྱིས་<<སྐྱང་སྤྲུལ་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན་(1770-1832)གྱིས་ཨ་མདོ་ཤར་ཁོག་ལ་བཞག་པའི་མཛད་རྗེས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པའི་བརྗོད་གཞིའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་བོད་སྐད་ཐོག་གནང་སོང་། ཕྱི་རྒྱལ་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་ཞིག་གི་བོད་སྐད་ཐོག་གཏམ་བཤད་ཉན་པ་ཐེངས་དང་པོ་ཡིན་པས་ཧ་ལས་པ་ལྟར་བྱུང་། དེ་རྗེས་ཁོ་བོའི་ཕ་ཡུལ་གཅིག་པ་སྐུ་ཞབས་ཚེ་རིང་བསམ་འགྲུབ་ལགས་ཀྱིས་<<འཕྲུལ་གྱི་ཐེ་གུ་བརྒུ་སྐོར་ཞེས་པའི་དཔེ་རྙིང་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་དབྱིན་སྐད་ཐོག་གནང་། བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་ལ་ཞིབ་འཇུག་དོན་གནད་དང་བརྒྱུད་རིམ་ལྡན་པར་མཐོང་སོང་། དེ་རྗེས་མཁས་དབང་ཆེན་མོ་ཇོ་སྲས་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་ལགས་ཀྱིས་<<རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས་བློ་གསལ་མགུལ་རྒྱན་དང་། དབྱངས་ཀྱི་བཀའ་ཆབ་ཅེས་པ་གཉིས་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་ཙནྡྲ་གོ་མི་ཞུ་བ་སུ་རེད་དམ།>>ཞེས་པའི་སྐོར་གྱི་གཏམ་བཤད་ལ་ཉན་དུ་སོང་པ་ཡིན། ཁོང་གི་གཏམ་བཤད་ནི་གནད་དུ་སྨིན་པ་དང་ཞིབ་འཇུག་གི་རིག་ལམ་དང་དྲི་བ་ཁག་ལ་ཡང་བཀའ་ལན་ཚ་ནན་བཏབས་གནང་བ་བཅས་ཀྱིས་བློ་བསྐྱེད་དང་ཧ་ཅང་སྤྲོ་པོ་ལྟ་བུ་བྱུང་། དེ་རྗེས་དགེ་བཤེས་ཆོས་འཁོར་ཚང་ཉི་མ་འོད་ཟེར་ལགས་ཀྱིས་<<ཡང་སྟོན་ཆེན་པོ་>>ཞེས་པའི་སྐོར་གྱི་གཏམ་བཤད་དང་། བྲག་མགོ་བ་བསྟན་འཛིན་ཆོས་འཕེལ་ལགས་ཀྱིས་<<འཇུའི་རུས་ལ་དཔྱད་པ་>>དང་། སྐ་བ་ཤེས་རབ་བཟང་པོ་ལགས་ཀྱིས་<<ཕུ་རིའི་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་དཔེ་དབྱིབས་དཔྱད་ཞིབ།>> ཝར་ཎ་ཧིན་ངྷིའི་མཐོ་སློབ་ནས་ཕེབས་པའི་འབུམ་རམས་པ་ལྷ་མོ་མཚོས་<<མདོ་སྨད་ཙོང་ཁའི་ཡུལ་གྱི་བུད་མེད་ཀྱི་རྒྱན་ཆ་དབཱ་རེ་ཞེས་པའི་སྐོར་ལ་རོབ་ཙམ་དཔྱད་པ་>>དང་། ས་རཱ་མཐོ་སློབ་ཀྱི་དགེ་རྒན་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས་ལགས་ཀྱིས་<<བོད་ཀྱི་གཡུ་རྩིའི་རྫ་བཟོའི་ལག་རྩལ་ལ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པའི་གཏམ་བཤད་བཅས་ལ་ཡང་ཉན་པའི་གོ་སྐབས་བྱུང་།
ཕྱི་ཚེས་ཉེར་གཅིག་ཉིན་བོན་གྱི་སྡེ་ཚན་དུ་སོང་བ་ཡིན། དེར་ཉིན་གང་བོར་བོན་སྐོར་གྱི་གཏམ་བཤད་ཡོད་པས་དེ་ལ་བསྡད་པ་ཡིན། བོན་སྡེ་ཚན་གྱི་གཙོ་སྐྱོང་པ་མཁས་དབང་ཆེན་མོ་ཕེར་ཁ་ཝེར་ནེ་(Per Kverne)ལགས་རེད་འདུག ཞོགས་ཚོད་དགུ་དང་སྐར་མ་བཅོ་ལྔ་ཙམ་ནས་གཏམ་བཤད་དབུ་འཛུགས་གནང་སོང་། གཏམ་བཤད་དང་པོ་གནང་མཁན་ཞིབ་འཇུག་པ་སྐུ་ཞབས་(Ulrike Roesler)ལགས་རེད་འདུག ཁོང་གིས་བོན་གྱི་འདུལ་བའི་སྐོར་(Between scriptures and commentaries: the Bon Vinaya and its exegesis.)ཞེས་པའི་སྐོར་དང་། དེ་རྗེས་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་འབུམ་རམས་པ་ལྕགས་མོ་མཚོ་ལགས་ནས་<<བོན་པོའི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོ་ག་བྱ་རྡང་ལ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པ་དང་། དེ་ནས་སྐུ་ཞབས་(Uwe Niebuhr)ལགས་ཀྱིས་བོན་གྱི་ཆོ་ག་བྱེད་ཚུལ་གཏོར་མའི་སྐོར་(Ephemeral art in Bon ritual.)ལ་གཏམ་བཤད་གནང་བ་དང་། དེ་རྗེས་ཐེ་ཝན་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་འབུམ་རམས་པ་ལིག་ཡུ་ཞན་(Liu Yushan)ལགས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་བོན་པོའི་ཚོགས་པ་(The marginal within the marginalised: The Tibetan Bonpo community in North India.)ཞེས་པའི་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་བ་བཅས་ལ་རིམ་བཞིན་ཉན་པ་ཡིན། ཁོང་ཚོ་རེ་རེའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐབས་ལམ་དང་དགག་སྒྲུབ་ཀྱི་རིག་ལམ་ཐ་ན་སྐད་ཆའི་ཉམས་འགྱུར་སོགས་ལས་ཀྱང་བློ་བསྐྱེད་མི་དམན་པ་ཐོབ་པས་དགའ་ཚོར་ཟད་མེད་བྱུང་། དེ་ལས་ཀྱང་སྐུ་ཞབས་(Uwe Niebuhr)ཀྱིས་ཡི་དམ་ཕྱི་ནང་གསང་གསུམ་གྱི་གཏོར་མའི་བཅའ་བཟོ་དང་གཏོར་མ་རེ་རེ་ལྷ་ཚོགས་དང་སྦྱར་ནས་བཤད་སྟངས་དེ་ནི་ཁྱད་ཆོས་དམིགས་བསལ་ལྡན་པས་ཡ་མཚན་དང་ངོ་མཚར་ཆེན་པོ་བྱུང་།
དེ་ནས་འཚིག་ཇའི་བར་གསེང་ཆུ་ཚོད་ཕྱེད་ཀ་དེ་ཟིན་ནས་སྔ་དྲོའི་ཆུ་ཚོད་༡༡དང་སྐར་མ་༤༥ནས་ཁོ་བོས་གཏམ་བཤད་ཀྱི་དབུ་འཛུགས་ཞུས་པ་ཡིན། ཁོ་བོའི་གཏམ་བཤད་ཀྱི་ཁ་བྱང་གོང་དུ་ཞུས་ཟིན་པ་ལྟར་<<བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་ལ་དཔྱད་པ་ཐོག་མའི་སྙན་ཞུ་>>ཞེས་པ་དེ་ཡིན། གཏམ་བཤད་ལ་ཉན་མཁན་ཡང་མི་གྲངས་བཞི་བཅུ་བརྒལ་ཙམ་ཕེབས་འདུག་པ་ལས་མི་སྣ་གཙོ་བོ་ཁོ་བོའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ལམ་སྟོན་པ་རྒན་རིན་པོ་ཆེ་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་དང་། བོད་རིག་པའི་ཚོགས་གཙོ་མཁས་དབང་ཚེ་རིང་ཤཀྱ་ལགས་དང་། མཁས་དབང་ཆེན་མོ་རྒན་ཚེ་རིང་ཐར་ལགས། དེ་མིན་བན་བོན་གཉིས་ཀའི་མཛོད་སྐོར་གྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་གྲགས་ཅན་ཌན་མར་ཊིན་(Dan Martin)ལགས་དང་། དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧན་ཀེ་སྦུ་ལེ་ཛར་(Henk Blezer)ལགས་བཅས་ཕེབས་གནང་འདུག་པས་སེམས་གཏིང་ནས་ཅུང་དངང་འཚུབ་ལྟ་བུ་ཡང་བྱུང་མོད་སྤོབས་པ་བསྐྱེད་ནས་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་ལ་ནན་ཏན་གྱིས་གཏམ་བཤད་ཞུས་པ་ཡིན། ཁོ་བོས་ཐོག་མར་མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་མཛད་པ་པོ་དང་ཁོང་གི་ལོ་ཚིགས་སྐོར། ༢༽སྒྲ་འགྲེལ་གཏེར་དུ་སྦས་ཚུལ་དང་གཏེར་ནས་དྲངས་ཚུལ་སྐོར། ༣༽སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་ལེའུ་ཁག་དང་དེ་དག་གི་ནང་དོན་གནད་བསྡུས། ༤༽སྒྲ་འགྲེལ་དེ་བོན་ཐེག་པ་རིམ་དགུ་གང་དུ་གཏོགས་ཚུལ་སྐོར། ༥༽སྒྲ་འགྲེལ་ལས་ཞང་ཞུང་གི་སྐད་ཀྱི་གནད་དོན་སྐོར། ༦༽མཛོད་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ཁག་བརྗོད་པ་བཅས་ས་བཅད་དྲུག་ལ་ཆ་བགོས་ནས་ཞུས་པ་ཡིན། དང་ཐོག་སྐར་མ་གཉིས་ཙམ་ལ་སྒྲ་འགྲེལ་གྱི་རྩ་བ་སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་སྤྱི་བཤད་དང་དེ་ནས་ས་བཅད་རེ་རེ་ལ་སྐར་མ་གསུམ་རེ་ཆ་བགོས་ནས་ཞུས་པ་ཡིན། གཏམ་བཤད་གྲུབ་ནས་ལན་འདེབས་འབུལ་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་དྲི་བ་གསུམ་ལས་བྱུང་མ་སོང་། དྲི་བ་གནད་འགག་ཅན་གཅིག་ནི་མཁས་དབང་ཆེན་མོ་རྒན་ཚེ་རིང་ཐར་ལགས་ཀྱིས་སྒྲ་འགྲེལ་མཛད་པ་པོ་དྲན་པ་ནམ་མཁའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་གྱི་དཔེ་རྙིང་གལ་ཆེ་ཤོས་དང་རྙིང་ཤོས་དེ་གང་རེད་ཅེས་དྲིས་གནང་བ་དེ་རེད།
དེ་ནས་ཁོ་བོའི་གཏམ་བཤད་གྲུབ་མ་ཐག་མཁས་དབང་ཆེན་མོ་མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱིས་ཞང་ཞུང་གི་མཚོ་མ་པང་དང་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་བཞི་ཡི་ཐོག་མའི་འགྲེལ་བཤད་(The earliest description of the lake Mapang and the four rivers in Zhangzhung.)ཞེས་པའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་བ་རེད། ཁོང་གི་གཏམ་བཤད་སྐབས་ཚོགས་ཁང་དུ་མི་ཚོགས་འཚང་ཁ་བརྒྱབ་ནས་ཕེབས་བྱུང་། མང་པོ་ཞིག་བཞུགས་སྟེགས་མ་རེག་ནས་ལངས་ནས་བསྡད་པ་རེད། ཁོང་གིས་ཞི་དུལ་བག་ལྷོད་དང་ངག་འཇམ་གཟི་མདངས་ལྡན་པའི་ངང་ནས་གཏམ་བཤད་དབུ་འཛུགས་གནང་སོང་། ཐོག་མར་ཚང་མ་ལ་ཁམས་བདེའི་འཚམས་འདྲི་ཞུས་ནས་དེ་ནས་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་ལ་གསུང་བསྒྱུར་གནང་སྟེ་མདོ་གཟེར་མིག་དང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་བཅས་ལས་ལུང་ཚིག་དྲངས་ཏེ་ཞང་ཞུང་གི་བླ་མཚོ་“མ་པང་།” “མ་ཕམ།” “མ་དྲོས་པ་”བཅས་ཀྱི་ཐོག་མའི་གོ་དོན་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ཀྱིས་གསུང་གནང་སོང་། དེ་ནས་“མ་དྲོས་པ་ནི་འཛམ་བུ་གླིང་གི་མཐའ་མ་”ཞེས་པ་ནི་དམིགས་བསལ་གྱི་གོ་དོན་ངེས་ཅན་ཡོད་པའི་ལུང་ཞིག་ཡིན་པ་དང། དེ་བཞིན་“ཡན་ལག་བརྒྱད་ལྡན་གྱི་ཆུ་”དང་“བོད་ཀྱི་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་བཞི་”བཅས་ཀྱི་སྐོར་ལ་གལ་པོ་དང་ནན་ཏན་གྱིས་གཏམ་བཤད་གནང་སོང་། ཁོང་གི་གཏམ་བཤད་ཀྱི་སྤྱི་དོན་ངོ་སྤྲོད་དང་གལ་གནད་ཅན་ཟུར་འདོན་བྱས་ནས་ངོ་སྤྲོད་གནང་སྟངས་ཀྱི་རིག་ལམ་སོགས་ལ་ཡིད་དབང་འཕྲོག་པ་ལྟར་བྱུང་།
ཉིན་གུང་གསོལ་ཚིགས་གྲུབ་ནས་ཆུ་ཚོད་༡༣དང་སྐར་མ་༤༥ནས་རྒན་ཚེ་རིང་ཐར་གྱིས་ཨ་མདོའི་གནའ་བོའི་བོན་གྱི་ཆོས་ལུགས་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་(Historical traces of early Bon religion in Amdo.)ཞེས་པར་གཏམ་བཤད་གནང་སོང་། ཁོང་གིས་དབྱིན་སྐད་ཐོག་བསྐྱོན་གནང་སོང་མོད། ཕ་ཡུལ་གྱི་བོན་པོ་སྔགས་པས་ཆོ་ག་བྱེད་སྟངས་དང་དེས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་ཐེབས་པའི་ཤུགས་རྐྱེན་སོགས་ཞིབ་ཚགས་ལྡན་པར་གསུངས་གནང་སོང་། དེ་ནས་ཅེག་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཁས་པ་ཆེན་མོ་སྐུ་ཞབས་ཌན་ནེལ་(Daniel Berounsky)ལགས་ཀྱིས་བོན་གྱི་དཔེ་རྙིང་གཉན་འབུམ་ལས་དམར་ཚན་སྐོར་(Animal offerings in the old Bon text of Gnyan ’bum.)ཞེས་པའི་སྐོར་དང་། དེ་རྗེས་སྨན་རིའི་གླིང་གི་ཁྲི་བདེ་མཆོག་ཚེ་རིང་ལགས་ཀྱིས་<<བོན་གྱི་ཀླུ་འབུམ་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ་གྱི་མ་དཔེ་ཁག་མི་འདྲ་བ་ལྔ་ལ་དཔྱད་བསྡུར་>>ཞེས་པ་དང་། ལྡི་ལི་བོད་ཁང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་སྐུ་ཞབས་པད་མ་ཆོས་གྲགས་ལགས་ཀྱིས་<<བོན་དང་བནྡེའི་གནས་བརྟན་བཅུ་དྲུག་གི་ཁྱད་པར་དང་ལོ་རྒྱུས་ལ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་དང་། དེ་ནས་མཁར་ནག་སྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ལགས་ཀྱིས་<<བོན་གྱི་སྐུ་བརྙན་གྱི་རྒྱན་དྲུག་སྐོར་གླེང་བ་>>ཞེས་པའི་སྐོར་གཏམ་བཤད་བཅས་ལ་རིམ་བཞིན་ཉན་པའི་གོ་སྐབས་བླངས་པ་ཡིན། འདི་ཉིན་བོན་པོ་སྡེ་ཚན་ལས་སྡེ་ཚན་གཞན་ལ་འགྲོ་བའི་གོ་སྐབས་བྱུང་མེད། ཡིད་ཕངས་པ་ཞིག་ལ་ལྕེ་ནག་ཚང་རྡོ་རྗེ་ཚེ་རིང་(ལྗང་བུ་)ལགས་དང་རླངས་ཚངས་བསོད་ནམས་རྡོ་རྗེ། དགེ་འདུན་རབ་གསལ། ཚངས་དབང་དགེ་འདུན་བསྟན་པ། དགེ་བཤེས་བློ་བཟང་སྨོན་ལམ་བཅས་ཀྱི་གཏམ་བཤད་ཉན་པའི་གོ་སྐབས་བྱུང་མ་སོང་བ་དེ་ཡིན། ཉིན་འདིར་ཕྱི་དྲོར་ནོར་ཝེ་བོད་རིགས་ཚོགས་པས་མགྲོན་འབོད་ཀྱིས་གསོལ་སྟོན་བཤམས་གནང་སོང་།
ཕྱི་ཚེས་ཉེར་གཉིས་ཉིན་རེབ་གོང་མཆོད་རྟེན་སྐྱབས་ཀྱིས་<<རེབ་གོང་ཐོ་ཀྱཱ་བོད་སྐོར་སྡེ་བའི་རིགས་རུས་མཆེད་ཁུངས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ཅུང་ཙམ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་སོང་། གཙོ་བོ་ཁོང་གིས་ཐོ་ཀྱཱ་“དོར་སྡེ་”དང་“དོ་དོ་”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ལས་འཕྲོས་ཏེ་ཐོ་ཀྱཱ་དོར་རྡོ་རྣམས་བོད་རིགས་ངོ་མ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་ཁུངས་བསྐྱེལ་གནང་སོང་། མཇུག་མཐར་ཁོ་བོས་“ཐོ་ཀྱཱ་”ཞེས་པའི་སྐབས་བསྟན་གྱི་“ཀྱཱ་”ཡི་གོ་དོན་ཅི་ཡིན་སྐོར་ལ་དོགས་དྲི་ཞུས་པ་ཡིན་མོད། དྲིས་ལན་བློ་ཡིད་ཚིམ་པོ་ཞིག་བྱུང་མ་སོང་། ཁོ་བོའི་དྲན་ཡུལ་དུ་ཁོ་བོར་སྔར་རེབ་གོང་དུ་ཨ་ལགས་བོན་བརྒྱ་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་མདུན་སློབ་གཉེར་བྱེད་སྐབས་ཐོ་ཀྱཱ་སྨན་པ་ཟེར་བ་མང་པོ་གོ་མྱོང་ཡོད། དེ་སྐབས་“ཐོ་ཀྱཱ་བོད་སྐོར་”ལ་“ཐོ་ཀྱཱ་བོན་སྐོར་”ཞེས་ཟེར་གྱི་འདུག་སེམས་སོང་མོད། དྲི་བ་གཉིས་པ་འདྲི་བའི་གོ་སྐབས་རེག་མ་སོང་།
དེ་ནས་གཞོན་སྐྱེས་མཁས་པ་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་འབུམ་རམས་པ་རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར་ལགས་ཀྱིས་<<མདོ་ཁམས་བོད་མིའི་བྱུང་བའི་ཐད་ཀྱི་རིག་གཞུང་བསྐྱར་ཞིབ་>>ཅེས་པའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་རེད། རྣ་བ་ཅོར་ཅོར་གྱིས་བསམ་བློ་རྣལ་དུ་ཕབ་ནས་ཉན་པ་ཡིན། ཁོང་གིས་ཕ་ཡུལ་གྱི་འབྲོག་སྐད་ཐོག་ནས་གཏམ་བཤད་དབུ་འཛུགས་གནང་སོང་། བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་ལ་སྤོབས་པ་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་གསུང་གི་འདུག བརྗོད་གཞིའི་ནང་དོན་ས་བཅད་ཁག་ལྔ་ལ་བགོས་འདུག་པ་ནི། དང་པོ་མདོ་ཁམས་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་བརྡ་དོན་སྐོར་དང་། གཉིས་པ་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་གནའ་དཔྱོད་ཤུལ་རྫས་ལས་འཕྲོས་ཏེ་མདོ་ཁམས་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་གནས་སྟངས་སྐོར་དང་། གསུམ་པ་སྡེ་སྤྱང་མ་ལག་གི་རིགས་རྒྱུད་དང་གནའ་བོའི་བོད་མི། བཞི་པ་ལྡོང་གི་རུས་ཚོ་དང་མདོ་ཁམས་བོད་མིའི་མེས་པོ། ལྔ་པ་མདོ་ཁམས་ས་ཁུལ་གྱི་གནའ་མི་དང་དབུས་པའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཞེས་ས་བཅད་རེ་རེ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་གསུངས་གནང་སོང་། གཏམ་བཤད་སྐར་མ་༢༠ལས་མེད་པས་མཇུག་ཡོངས་སུ་ཚིམ་པོ་ཞིག་གསུངས་ཐུབ་མེད་པ་འདྲ། ཡིན་ན་ཡང་ཁོང་གི་ཞིབ་འཇུག་གི་ལྟ་བ་དང་དགག་བཞག་གི་རིག་ལམ་དང་གཏམ་བཤད་ཀྱི་རྣམ་དཔྱོད་སོགས་ལ་ཧ་ལས་པ་བྱུང་། དེ་མིན་ཁོང་གི་གཏམ་བཤད་ཀྱི་བརྗོད་སྙིང་ལ་ལྟོས་ཏེ་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་ཁ་བྱང་གི་ཟུར་དུ་“བྱུང་བའི་ཐད་ཀྱི་”ཞེས་པ་དེ་ལ་ཡང་གོ་རྒྱུ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པའི་ཚོར་སྣང་སྤྲད། མཇུག་ཏུ་ཕྲན་གྱིས་དོགས་དྲི་གཅིག་ཞུས་པ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་རུས་ཕྱ་ལ་ཐུག་པར་གསུངས་པ་དེ་ཁྱོད་རང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ལྟ་བ་དང་མཐའ་དཔྱོད་ཡིན་ནམ་ཞེས་དྲིས་པར། ཁོང་གིས་ཧ་ཅང་ཀུ་ཡངས་པོས་ཐོག་ནས་དེ་ནི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་རྙིང་པ་ཁག་གི་དགོངས་དོན་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་ཁས་ལེན་གྱི་ཡོད་པར་གསུངས་གནང་སོང་།
དེའི་རྗེས་ཧི་བོན་རྩོམ་སྒྲིག་པ་ཁྲི་བསོད་བསྟན་ལགས་ཀྱིས་<<མདོ་གམས་སྨད་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་འགའ་ཞིག་ཏུ་ཁྱུང་གི་རུས་མཚན་དར་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པའི་སྐོར་དང་། སྐུ་ཞབས་བློ་བཟང་ཐུབ་བསྟན་ལགས་ཀྱིས<<ཏྲེ་ཡི་མི་རྒྱུད་དང་ས་ཁུལ་ཞིབ་འཇུག་>>ཅེས་པའི་སྐོར་གྱི་གཏམ་བཤད་ཅེས་ལ་ཉན་པའི་གོ་སྐབས་བྱུང་། ཕྱི་དྲོ་ཆུ་ཚོད་དྲུག་པའི་ཐོག་མི་རེ་ནས་ནོར་སྒོར་བརྒྱ་རེ་བསྡུས་ནས་རྒྱ་མཚོའི་ཐོག་ལ་སྤྲོ་འཆམ་དུ་འཁྲིད་གནང་སོང་། ཆུ་ཚོད་བཞི་ཙམ་གྱི་རིང་ལ་མཚོ་ཐོག་ཏུ་གྲུ་གཟེངས་ཆེན་པོ་ཞིག་ལ་བསྡད་ནས་སོང་བ་རེད། མཚོ་རླབས་ཀྱིས་ཡིན་ནམ་ཧ་ཅང་གྲང་ནས་སྐྱིད་པོ་ཞེ་དྲག་ཅིག་བྱུང་མ་སོང་།
ཕྱི་ཚེས་ཉེར་གསུམ་ཉིན་གྱི་སྔ་དྲོར་ས་རཱ་མཐོ་སློབ་ནས་ཕེབས་པ་སྐུ་ཞབས་སྐལ་བཟང་དགྲ་འདུལ་ལགས་ཀྱིས་<<བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པར་ངེས་པར་དུ་གསར་བརྗེ་ཞིག་བྱ་དགོས་>>ཞེས་པའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་སོང་། ཁོང་གིས་སྲོལ་རྒྱུན་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་འགྲོ་ལུགས་སྐོར་ལ་དགག་པ་བྱས་པས། རྒན་རེ་མདོ་སེང་གེ་དང་རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པ་སོགས་རྒན་པ་རེ་གཉིས་ཀྱིས་ཁོ་ལ་བཀའ་བཀྱོན་འདྲ་ཞིག་ཀྱང་གནང་སོང་། དེ་ནས་རེབ་གོང་རྒན་པོ་ཀླུ་བྱམས་ལགས་ཀྱིས་<<ཨམ་སྐད་ཁྲོད་ཐྲ་ཡིག་གི་འཇུག་ཚུལ་གཞན་ཡོད་པར་དཔྱད་པ>>ཞེས་པའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་སོང་། ཁོང་གི་བརྗོད་གཞི་གསར་པ་དང་བརྗོད་སྟངས་སོགས་ལ་མང་པོ་ཞིག་གིས་རྒྱབ་སྐྱོར་དང་བསྟོད་བསྔགས་གནང་སོང་། དེ་ནས་ལོ་ཙཱ་པ་རྒན་ཆུང་ཚེ་རིང་ལགས་ཀྱིས་<<བོད་ཡིག་ནང་བཀོལ་བའི་ཆེ་རྟགས་“༧”ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་། བེད་སྤྱོད། འཕོ་འགྱུར་སྐོར་དཔྱད་ཞིབ་>>ཅེས་པའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་སོང་། ཁོང་གི་གཏམ་བཤད་ཀྱང་ཧ་ཅང་ཞིབ་ཚགས་ལྡན་པ་རེད། ཡིག་རྙིང་ཁག་ལ་ཁུངས་བཅོལ་ནས་གསུངས་ཀྱི་འདུག ཡིག་རྙིང་གི་མ་དཔེ་དཔར་རིས་དཔངས་རྟགས་ལྟ་བུ་ཡང་མང་པོ་བསྟན་གནང་སོང་། ཡིན་ན་ཡང་ཞང་ཞུང་གི་སྨར་ཆེ་ཆུང་གི་དབུ་ཁྱུད་སྐོར་ནས་གང་ཡང་གསུངས་གནང་མ་སོང་། དེའི་སྐོར་ལ་ཁོང་གིས་ཧ་ཅང་ཞིབ་རྩད་གནང་མི་འདུག་སེམས་སོང་།
དེ་ནས་པེ་ཅིང་ནས་ཕེབས་པའི་མཁས་དབང་རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པ་ལགས་ཀྱིས་<<གནའ་བོའི་བོད་མིའི་མིང་རུས་ལས་ས་མིང་དང་ཆུ་མིང་ཐོགས་ཚུལ་སྐོར་བཤད་པ་>>ཞེས་པའི་སྐོར་ལ་གཏམ་བཤད་གནང་སོང་། ཁོང་གིས་གཏམ་བཤད་ཡིག་ཐོག་ནས་རེད་འདུག དཔྱད་རྩོམ་སྒྲོག་སྦྱོང་རང་རེད། ཞིབ་ཏུ་ཉན་ཁུལ་བྱས་པ་ཡིན། ཁོང་གི་དཔྱད་རྩོམ་དེར་ཚིག་གསལ་ཇི་བཞིན་དུ་ངེས་མ་སོང་མོད་“ཞང་ཞུང་དང་ཞང་ཞུང་གི་རུས་སྐོར་རྫུན་བཟོ་དང་ཐལ་དྲག་པ་”ཅེས་པ་དེ་འདྲ་ཞིག་ཀྱང་གསུངས་གནང་སོང་། ཁོང་ནི་ཕྱོགས་སུ་མ་ལྷུང་བའི་མཁས་པ་གཟུར་གནས་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་གྲགས་མོད། དེ་རིང་ཁོང་གི་གཏམ་དཔྱད་དེར་ཉན་བཞིན་སྔར་གྱི་གདེངས་དེ་ཅུང་ཉམས་པ་ལྟར་གྱུར་སོང་། མཇུག་ཏུ་ཕྲན་གྱིས་དོགས་དྲི་གཅིག་ཞུས་པ་ནི། རྒན་ལགས་ཀྱི་དཔྱད་རྩོམ་དེར་ད་ལྟ་“ཞང་ཞུང་དང་ཞང་ཞུང་གི་རུས་སྐོར་རྫུན་བཟོ་དང་ཐལ་དྲག་པ་”ཅེས་པ་འདྲ་ཞིག་གསུངས་གནང་སོང་། དེ་ལ་ལན་གསལ་པོ་ཞིག་གནང་རོགས་ཞུས་པ་ཡིན། ཁོང་གིས་ང་ནི་བོན་པོ་གྲོགས་པོ་མང་པོ་ཡོད་རབས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་རབས་ཙམ་ལས་ངའི་དྲི་བ་དེར་ལན་གསལ་པོ་ཞིག་གནང་མ་སོང་། མཇུག་ཏུ་ཁོང་གིས་རྒྱ་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞང་ཞུང་གི་སྐོར་ཐལ་ཆེ་བ་དེ་འདྲ་མང་པོ་ཡོད་རེད་ཟེར། ཁོང་གི་བཀའ་ལན་དེས་བློ་ཅུང་ཕམ་པོ་འདྲ་ཞིག་བཟོས་སོང་།
དེ་ནས་ཀིརྟིའི་མཁས་པ་སྐུ་ཞབས་སོག་རུ་དར་རྒྱས་ལགས་ཀྱིས་<<དུས་རབས་བརྒྱད་པ་དང་དགུ་པའི་ནང་གི་བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེའི་ཕྲད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པའི་སྐོར་གྱི་གཏམ་བཤད་དང་། དགེ་བཤེས་ཉི་མ་རྒྱལ་མཚན་ལགས་ཀྱིས་<<དུས་རབས་བདུན་པའི་ཡར་སྔོན་དུ་བོད་རང་ས་ནས་དར་བའི་བོད་ཀྱི་ཚད་མ་རིག་པའི་རྣམ་བཞག་གམ་མཚན་ཉིད་པའི་རིག་ལམ་སྐོར་གྱི་གལ་གནད་རེ་ཞིག་ལ་དཔྱད་པའི་གཏམ་བདེན་པའི་དྲང་ཤིང་>>ཞེས་པའི་སྐོར་དང་། སྐུ་ཞབས་གྲྭ་ངག་དབང་རྣམ་རྒྱལ་ལགས་ཀྱིས་<<དངོས་གཙོ་དང་སེམས་གཙོའི་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་གླེང་>>ཞེས་པ་བཅས་ལ་ཡང་ཉན་པའི་གོ་སྐབས་བྱུང་། ཉིན་རྒྱབ་ཆུ་ཚོད་གསུམ་པའི་ཐོག་ནས་སློབ་གྲྭའི་ཚོགས་ཁང་ཆེན་མོ་(University Aula)ལ་རྒྱུན་ལས་བརྗེ་སྤོར་བཅས་ཀྱི་ཚོགས་ཆེན་འཚོགས་གནང་སོང་། རྒྱུན་ལས་བཅུ་གཉིས་བདམས་ཐོན་བྱུང་ཡོད་པ་ལས་བོད་རིགས་མཁས་དབང་ཆེན་མོ་སྟོང་སྐོར་ཚེ་རིང་ཐར་ལགས་དང་། མཁས་དབང་ཇོ་སྲས་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་ལགས་དང་། མདའ་ཚན་བླ་མ་སྐྱབས། རྡོ་རྗེ་དབང་ཕྱུག་བཅས་ཚུད་འདུག དགོང་མོར་ཟོན་ཐར་རྒྱལ་གྱི་གློག་བརྙན་གྲགས་ཅན་“གཙང་པོ་”ཞེས་པ་བསྟན་གནང་སོང་།
ཕྱི་ཚེས་ཉེར་བཞི་ཉིན་དབྲ་ཁྱུང་དགེ་བཤེས་སྐལ་བཟང་ནོར་བུ་ལགས་ཀྱིས་<<སུམ་པ་འམ་སུམ་བྷའི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་གཏམ་>>ཞེས་པ་དང་། དགེ་ཆོས་ཞིབ་འཇུག་པ་གྲགས་ཅན་བདེ་སྦྱིན་བཟང་མོ་ཧེ་རྡེར་(Heather Stoddard)ལགས་ཀྱིས་༡༩༣༧ལོར་ཨ་མདོ་དགེ་ཆོས་ཀ་ལི་ཀ་ཏར་བཞུགས་སྐོར་(Amdo Gedun Chopel. Dinner in Calcutta, 1937.)ཞེས་པ་དང་། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་གཡང་སྒྲོན་ལགས་ཀྱིས་རྒྱལ་ཚབ་སྐོར་གྱི་གཏམ་བཤད་(The Different Types of Regents in Tibetan History: A Study on the Typical Features of the Traditional Tibetan Administrative System.)ཞེས་པ་དང་། སྐུ་ཞབས་(Yanick Laurent)ལགས་ཀྱིས་ལ་དྭགས་དང་སྦི་ཏི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་(‘A Vague Affair’: Ladakh’s control over Spiti.)ཞེས་པ་དང་། དེ་ནས་བོད་མངའ་རིས་སྐོར་གྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་གྲགས་ཅན་རོ་སྦེར་བི་ཊ་ལི་(Roberto Vitali)ལགས་ཀྱིས་ཁམས་སྟོད་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་སྐྱ་པའི་སྐོར་(The outset of the Sa skya pa presence in Upper Khams (mid-12th century).)ཞེས་དང་། ཕུར་བུ་རྡོ་རྗེ་ལགས་ཀྱིས་<<མགར་ཐར་ཞེས་པའི་མིང་གི་བྱུང་ཚུལ་དང་། དེ་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་>>ཞེས་པ་དང་། བེ་རི་དགེ་བཤེས་འཇིགས་མེད་དབང་རྒྱལ་ལགས་ཀྱིས་<<པཎྜིཏ་སྨྲྀ་ཏིའི་འཁྲུངས་འདས་སྐོར་ལ་རགས་ཙམ་དཔྱད་པ་>>ཞེས་པ་བཅས་ལ་ཉན་པའི་གོ་སྐབས་བྱུང་བ་མ་ཟད། ཁོང་ཚོའི་གཏམ་བཤད་ལས་རིག་ལམ་ཚ་བོ་དང་བློ་བསྐྱེད་གལ་གནད་ཅན་ཡང་གང་མང་འཐོབ་པས་ཧ་ཅང་སྤྲོ་པོ་ལྟ་བུ་བྱུང་། ཕྱི་དྲོའི་ཆུ་ཚོད་དྲུག་པའི་ཐོག་མཇུག་སྡོམ་གནང་སོང་།
མཇུག་མོལ།
རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གྲོས་ཚོགས་ནི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་དང་སློབ་གཉེར་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་འདྲིས་དང་རིག་གཞུང་བརྗེ་རེས། ཡང་ན་བསམ་བློ་ཀུ་ཡངས་གནང་སའི་སྤྲོ་འཆམ་དང་སྤྲོ་གསེང་ཆེན་པོ་ལྟ་བུ་ཞིག་རེད། དེ་ལ་ཡང་ཉི་ཧོང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བོད་རིག་པ་བ་རྣམས་ཀྱིས་“ཞིབ་འཇུག་པའི་ཐུགས་སྤྲོ་”ཞེས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཀྱང་གསུངས་སྲོལ་འདུག གང་ལྟར་ཉིན་འདི་དག་གི་རིང་ལ་རྒྱལ་ཕྱི་ནང་འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་དང་སློབ་གཉེར་པ་མཁས་དབང་མང་པོ་ཞིག་གསར་དུ་ངོ་ཤེས་ཤིང་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་། དེ་ལས་ཀྱང་ཆེས་མཇལ་འདོད་པའི་གྲགས་ཅན་མཁས་དབང་ཁག་གཅིག་གི་ཞལ་མཇལ་གསུང་ཐོས་པ་མ་ཟད། བརྗོད་གཞི་ཡང་གསར་པ་མང་པོ་ཞིག་གོ་ཐོས་བྱུང་། ཁོང་རྣམས་པ་རེ་རེས་ཞིབ་འཇུག་གནང་སྟངས་ལ་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་ཁྱད་ཆོས་དམིགས་བསལ་རེ་ལྡན་པ་སོགས་ཀྱིས་ཞིབ་འཇུག་གི་རིག་ལམ་དང་བློ་བསྐྱེད་ཀྱང་གྱ་ནོམ་པ་བྱུང་།
ཕྱི་ཟླ་དྲུག་པའི་ཚེས་(༢༥)ཉིན་ནས་གནས་མཐུན་གྱི་མགྲོན་པོ་ཕྱོགས་སུ་འཐོར་བ་ལྟར་རང་སར་གྱེས་སོང་། ཉིན་དེར་ཁོ་བོ་སོགས་བྷར་ཀན་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་རི་རྩེ་དང་གླིང་ག་སོགས་ལ་སྤྲོ་འཆམ་དུ་ཕྱིན་པ་ཡིན། ཕྱི་ཚེས་(༢༦)ཉིན་ཨོ་སི་ལོའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནམ་ཐང་བརྒྱུད་ནས་སྟོབས་འབྱོར་གཉིས་ལྡན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་མོ་ཧྥ་རིན་སི་ལ་(France)བསྐྱོད་པ་ཡིན།
ཕྱི་ཟླ་དྲུག་པའི་ཚེས་(༢༩)ཉིན་ནས་ཧྥ་རིན་སིའི་རྒྱལ་ས་པ་རི་སིའི་(Paris)ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་རྟེན་གཞིར་བྱས་ཡོད་པའི་གཡུང་དྲུང་བོན་ཚོགས་ཆེན་མོ་གཤེན་བསྟན་དར་རྒྱས་གླིང་དུ་“རྒྱལ་སྤྱིའི་བོན་གྱི་བགྲོ་གླེང་ཚོགས་འདུ་ཐེངས་བཞི་པར་”(4th International Conference on the Bon)དངོས་སུ་ཞུགས་ནས་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་ཁ་བྱང་ལ་“སྙ་ཆེན་ལི་ཤུ་སྟག་རིང་གི་སྐུ་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་”ཞེས་པ་སྒྲོག་སྦྱོང་ཞུས་པ་ཡིན། ཚོགས་འདུ་འདིའི་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་རྒྱས་པ་ཞིག་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་དྲ་ཚིགས་སུ་(www. theyungdrungbon.com)བཀོད་ཡོད་པས་འདིར་ཞུས་མེད། དེ་ནས་ཉིན་ཤས་ལ་འཛམ་གླིང་ན་སྙན་གྲགས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ས་པ་རི་སིའི་(Paris)ལོངས་སྤྱོད་ཕུན་ཚོགས་དང་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་རིག་གནས་ཁག་ལ་དངོས་སུ་བལྟ་སྐོར་དང་རོལ་མྱོང་ཡིད་ཚིམ་པ་བྱས་པ་ཡིན།
ཟུར་མཆན།
རེག་ཟིག་ཉུང་བསྡུས་འདི་བཞིན་རང་གི་ཉིན་ཐོ་ལས་ཟུར་འདོན་གྱིས་ཁ་སྣོན་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན།
ཕྱི་ལོ་༢༠༡༦ཟླ་བ་བདུན་པའི་ཚེས་བརྒྱད་ཉིན་སྨན་རིའི་གླིང་དུ་ཁྲི་གཡུང་དྲུང་གིས་བྲིས་པ་དགེ་གྱུར་ཅིག